Początki załęskiej parafii

Załęże pierwotnie należało do parafii w Mikołowie, a od momentu, kiedy powstała parafia w Bogucicach (2. połowa XIV w.), stało się jej częścią. Załęże wraz ze swoją parafią wchodziło w skład dekanatu bytomskiego, a następnie nowo powstałego dekanatu mysłowickiego. Dekanat bytomski należał pierwotnie do diecezji krakowskiej, natomiast w 1821 roku włączono go do diecezji wrocławskiej.

Po raz pierwszy pomysł utworzenia nowej parafii rzymskokatolickiej pojawił się w 1855 roku. Była to inicjatywa ówczesnego właściciela Załęża, Ernesta Georgesa de la Tour, protestanta. Kościół – wraz z cmentarzem, probostwem i szkołą – miał być zlokalizowany na górce w Załęskiej Hałdzie. Propozycja została przychylnie przyjęta przez ks. Leopolda Markiefkę, bogucickiego proboszcza oraz przez  Heinricha Förstera, biskupa wrocławskiego. Projekt przewidywał włączenie do nowej parafii Załęża z dzielnicami Załęska Hałda i Katowicka Hałda, Brynowa, Ligoty, Ochojca i Piotrowic oraz obszaru huty Baildon wraz z okolicznymi familokami. Pomysłodawca polecił wykonać do planowanego kościoła obraz św. Jerzego, który czasowo został zdeponowany u dziekana mysłowickiego. Jednak ostatecznie, ze względu na brak poparcia innych potentatów przemysłowych z obszaru planowanej parafii, projektu nie zrealizowano.

Jednakże dynamiczny rozwój przemysłu, a wraz z nim gwałtowny wzrost liczby mieszkańców Załęża, sprawiał, że kwestia stworzenia nowej parafii stawała się coraz bardziej pilna. Zwłaszcza że kościół w Bogucicach był od Załęża oddalony o około 4 km, co – szczególnie zimą – stanowiło dla parafian spore wyzwanie. Kiedy zatem tworzono w Katowicach parafię NMP (Mariacką) pierwotnie zakładano, że obejmie ona również Załęże. Nie zgadzał się na to jednak Leopold Markiefka, ówczesny proboszcz Bogucic. Spór rozstrzygnął ostatecznie biskup wrocławski Georg Kopp, a Załęże pozostało częścią parafii bogucickiej. Wszyscy mieli jednak świadomość, że taki stan rzeczy nie utrzyma się długo.

1 grudnia 1895 roku Zarząd Kościelny wspólnoty bogucickiej podjął uchwałę o utworzeniu nowej parafii. Zapisano w niej (tłum. z niem.): „Obecny proboszcz Ludwik Skowronek uznaje konieczność odłączenia Załęża już ze względów duszpasterskich, zwłaszcza że obecna liczba parafian wynosi już ponad 22 000 dusz, przez to niniejszym uwalnia się gminę Załęże bez zastrzeżeń z dotychczasowej przynależności parafialnej i obiecuje do urządzenia kościoła i plebanii w Załężu przyczynić się radą i czynem. Organista Karol Pusch w Bogucicach zrzeka się swych akcydensów stuły i innych dochodów z gminy Załęże mu przysługujących, i uwalnia Załężan z tych zobowiązań, jak wyraźnie oświadczył na dzisiejszym posiedzeniu. Gmina Załęże przeto odtąd sama będzie musiała poczynić dalsze kroki w sprawie budowy własnego kościoła.”

Następnie ks. Skowronek zwrócił się z tą sprawą do kurii wrocławskiej – 27 grudnia 1895 biskup wrocławski Georg Kopp zaakceptował przedłożone mu plany. Już rok wcześniej proboszcz bogucicki zakupił na Załężu parcelę o wielkości 13 morgów (3,34 ha) pod kościół, probostwo i cmentarz – była to jedyna dostępna wówczas działka z frontem do głównej ulicy. 19 stycznia 1896 ks. Skowronek zwołał walne zebranie 452 przedstawicieli gminy w karczmie Basisty i przedstawił plany związane z utworzeniem parafii i budową kościoła. Zostały one przyjęte większością głosów (400), a zakupiony grunt wpisano do księgi wieczystej jako własność nowej parafii.

W międzyczasie wydarzyła się ogromna tragedia. 3 marca 1896 w kopalni Cleophas wybuchł pożar. Tego dnia na nocną szychtę zjechało 135 (inne źródła: 144) górników –  wyjątkowo dużo. Nieostrożność jednego z nich – przelewającego naftę przy otwartym ogniu – doprowadziła do pożaru w szybie Frankenberg. Pomimo szybkiej akcji ratunkowej w pożarze zginęło 104 górników – 32 kawalerów i 72 żonatych mężczyzn, którzy pozostawili po sobie wdowy, 207 sierot i 12 nienarodzonych jeszcze dzieci – do dziś to jedna z największych katastrof górniczych na Górnym Śląsku.

W czasie pogrzebu w Bogucicach, w niedzielę 7 marca, wierni ślubowali: „Dla uczczenia drogiej pamięci naszych ukochanych współbraci śp., co poginęli dnia 3 marca na kopalni Cleophas – więcej jeszcze dla przebłagania gniewu boskiego – obiecujemy Panu Bogu najwyższemu stawić kościół w Załężu i na ten cel ofiary według naszej możności przynosić, aby ów kościół służył Panu Bogu na chwałę, nam i drogim zmarłym na korzyść zbawienną. Amen.” Patronem owego wotywnego kościoła miał zostać św. Józef – patron dobrej śmierci.

Parafia załęska została erygowana 20 kwietnia 1896 dekretem biskupa wrocławskiego ks. kard. Georga Koppa. Objęła swoim zasięgiem terytorium Załęża i dwóch jego przysiółków: Obroków (powstałych wokół dawnego folwarku) oraz Owsisk – dziś już nieistniejących. Władze świeckie wydały potwierdzenie erygowania parafii 13 lipca 1896 roku.

Miesiąc później, 24 sierpnia 1896 administratorem nowej parafii mianowano bogucickiego proboszcza, który oficjalnie objął urząd 17 września. 1 października rozpoczęto prowadzenie ksiąg parafialnych. 12 listopada wybrano Zarząd Kościelny i Radę Parafialną, a 15 listopada powołano Komitet Budowy Kościoła i rozpoczęto przygotowania do budowy.